Κείμενο που μοιράστηκε στη συγκέντρωση στα Χανιά στις 8/8/2019 για τη δολοφονία της Σούζαν Ίτον
Γύρω γύρω όλες…
Η πιο ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας, η γυναικοκτονία, έχει καταγραφεί δώδεκα φορές σε Ελλάδα και Κύπρο από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούλιο του 2019 (για σχετικό χρονολόγιο βλ. στο τέλος του κειμένου.) .Το τι οδηγεί κάποιον στην γυναικοκτονία το λέει η ίδια η λέξη. Η γυναίκα δεν εκπλήρωσε σωστά τον ρόλο που της έχει φορεθεί κοινωνικά (και όχι με φυσικούς ή βιολογικούς όρους όπως πολλοί θεωρούν). Αυτό εντάσσεται στοπλαίσιο ενός κοινωνικού πλέγματος σχέσεων εξουσίας που συνεχώς ανανεώνεται και αλλάζει χαρακτηριστικά από αρχαιοτάτων χρόνων, χωρίς όμως να αλλάζει ο πυρήνας του: η υποτίμηση των διαφορετικών από το αρσενικό φύλων, από τον χλευασμό ή τον υπέρογκο θαυμασμό των γυναικείων χαρακτηριστικών (αδύναμο φύλο που χρειάζεται προστασία, η υπεύθυνη της φροντίδας, παθητικότητα, εργαλείο για να ικανοποιεί τις αντρικές ορμές κτλ.) μέχρι την εξόντωσή τους.
Η ανάλυση της πατριαρχίας και του σεξισμού θα χρειαζόταν πολλές σελίδες. Παρακάτω θα αναφερθούμε μόνο με αφορμή την πιο πρόσφατη γυναικοκτονία, αυτή της Σούζαν Ίτον, στο ρόλο που παίζουν τα ΜΜΕ, η αστυνομία, η εκκλησίακαι οι κοινωνικές ιδεοληψίες στη θεσμική και μη θεσμική παραγωγή και αναπαραγωγή σεξιστικών και πατριαρχικών αφηγήσεων και προτύπων.
Τα ΜΜΕ
Τα ΜΜΕ, πάντα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην κανονικοποίηση της έμφυλης βίας, για παράδειγμα μέσα από την καθημερινή παραγωγή εικόνων σεξουαλικοποίησης και εμπορευματοποίησης των σωμάτων, την αναπαραγωγή έμφυλων διαχωρισμών και στερεοτύπων και την προβολή άσκησης ψυχολογικής και σωματικής έμφυλης βίας μέσα από διαφημίσεις, μαγκαζίνο, σειρές, ταινίες και ειδησιογραφικές ζώνες. Ειδικότερα σε ό,τι έχει να κάνει με την αναπαραγωγή ειδήσεων που αφορούσαν την περίπτωση της Σούζαν, με τη βοήθεια αστυνομικών, δαιμόνιων ρεπόρτερ, γειτόνων και γνωστούς του δολοφόνου που παρέλασαν από τα τηλεοπτικά πλατό, κράτησαν για αρκετό καιρό στην επικαιρότητα το συγκεκριμένο θέμα και έχτισαν με μεγάλη ευκολία μια αφήγηση που αφορούσε μια γυναίκα που ήταν άξια προσοχής και θρήνου. Μιας γυναίκας-θύμα, η εικόνα της οποίας ομφαλοσκοπούσε γύρω από την επαγγελματική της καταξίωση, τον θαυμαστό ρόλο της ως μητέρα και την θέση της διεθνώς. Όμως, εμείς δεν πάψαμε να αναρωτιόμαστε στιγμή για το τι θα άλλαζε αν η φυλή και η τάξη της Σούζαν Ίτον ήταν διαφορετικές (π.χ. Βαλκάνια σεξεργάτρια, ή οροθετική τοξικομανής, ή πρόσφυγας που διασχίζει την Μεσόγειο). Θα είχε δοθεί τόση προσοχή και χρόνος στο συγκεκριμένο περιστατικό; Ποια θα ήταν τα στοιχεία που θα προέβαλαν οι δημοσιογράφοι σε αυτές τις περιπτώσεις; Με τι λόγια θα μιλούσαν για αυτές τις γυναίκες και για τον βιαστή και δολοφόνο τους;
Ωστόσο, παρά την καταξίωσή της στα μάτια της κοινής γνώμης, ούτε αυτή, ούτε η οικογένειά της γλίτωσαν από τον μιντιακό κανιβαλισμό που στον κυνήγι της ακροαματικότητας έσκαβε και δημοσίευσε τόσες πληροφορίες για τις προσωπικές τους ζωές που, μάλιστα, σχεδόν μας έκανε να ξεχάσουμε ότι το σημαντικότερο γεγονός είναι ο βιασμός και η γυναικοκτονία.
Η αστυνομία και η Εκκλησία
Η αστυνομία, ενώ υπήρχαν καταγγελίες και από άλλες γυναίκες για αντίστοιχα συμβάντα στην περιοχή, ασχολήθηκε με περίσσιο ζήλο μόνο με την υπόθεση της Σούζαν Ίτον. Πώς θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά, άλλωστε, αφού το θέμα απασχολούσε την Αμερικάνικη πρεσβεία, τα διεθνή μέσα και την ίδια στιγμή είχε φτάσει και ειδικό εγκληματολογικό κλιμάκιο από την Αθήνα; Μάλιστα, η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης, πήρε επίσης θέση απέναντι στα γεγονότα, δίνοντας συγχαρητήρια στους ιθύνοντες για την «καθοριστική συμβολή τους στήν ἄμεση διαλεύκανση αὐτῆς τῆς τραγικῆς ὑπόθεσης». Εμείς, δυστυχώς, δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο, καθώς γνωρίζουμε καλά πώς στους καθημερινούς μας αγώνες για την κάθε σεξιστική συμπεριφορά η αστυνομία όχι απλά δεν είναι εκεί, αλλά πολλές φορές καλύπτει τους δράστες και παράλληλα εξευτελίζει όσες προσπαθούν να καταγγείλουν σχετικά περιστατικά. Για την “συμβολή” της Εκκλησίας στον μισογυνισμό, στην απαξίωση των γυναικών, στην ομοφοβία και στις επιθέσεις μέσω κηρυγμάτων ιερέων ενάντια στα υπόλοιπα φύλα, βέβαια, ούτε λόγος.
Συσκοτίζοντας τον σεξισμό και την πατριαρχία
Για ακόμα μια φορά οι πιο κλασικοί τρόποι συσκότισης της πατριαρχικής πραγματικότητας μέσα στην οποία ζούμε έλαβαν χώρα. Αναλυτικότερα, στην περίπτωση του γυναικοκτόνου Γιάννη Παρασκάκη, χρησιμοποιήθηκε για ακόμα μια φορά ο πιο κοινότοπος τρόπος συσκότισης της ακραίας παθογένειας που επιφέρει η πατριαρχία, δηλ. το ενδεχόμενο ο άνθρωπος αυτός να είναι ψυχικά ασθενής (εδώ να σημειωθεί ότι η εθνικότητά του στο συγκεκριμένο πλαίσιο –ημεδαπός– ευνόησε αυτό το σενάριο, έναντι του μετανάστη «αλλόθρησκου κτήνους» που θα υπήρχε σε αντίθετη περίπτωση). Μάλιστα, δεν έλειψαν ούτε αυτή τη φορά και τα ΜΜΕ τα οποία προσπάθησαν να ξεπλύνουν, όσο μπορούσαν, τον θύτη (βλ. «δουλευταράς», «αγαπούσε τη φύση», κλπ.).
Όμως για εμάς, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα όσον αφορά τη συγκεκριμένη αρρωστημένη διάθλαση: η επιλογή του βιασμού και της γυναικοκτονίας δεν είναι απόρροια ψυχικής ασθένειας αλλά απόρροια της πατριαρχίας που έχει βαθιές ρίζες στην κοινωνία και χτίζει κοινωνικές σχέσεις που είναι ιεραρχικά/κάθετα δομημένες και που παράγει και αναπαράγει μισογυνίστικη κουλτούρα. Η πατριαρχία μπορεί να επιφέρει προβλήματα ψυχικής υγείας. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας δεν μπορούν να επιφέρουν πατριαρχία. Το στίγμα έναντι των ψυχικά νοσούντων, οι οποίοι με βάση τη διεθνή επιστημονική κοινότητα είναι συνήθως τα θύματα βίας και σπάνια οι θύτες από τη μια, και η κάλυψη των βιαστών και των γυναικοκτόνων πίσω από την υπερασπιστική γραμμή του ψυχικά ασταθούς από την άλλη, πρέπει να σταματήσει εδώ και τώρα! Οι βιαστές και οι γυναικοκτόνοι, είναι άντρες καθημερινοί και στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν τα κλειδιά μας.
Ακόμα, δεν έλειψαν τα κείμενα που μιλούν για την ντροπή της Κρήτης (π.χ. από καθηγητές και άλλους «εξέχοντες» της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής του τόπου) και που αναστοχάζονται γύρω από την διαμόρφωση της κρητικής ταυτότητας και λεβεντιάς, το κρητικό φολκλόρ, δίνοντας έτσι δυνατότητα μέσα από τις γενικεύσεις και την ανάγκη εξεύρεσης εξιλαστήριου θύματος να «κατηγορηθεί» μια περιοχή της χώρας, μη αφήνοντας κατά αυτό τον τρόπο χώρο στην ανάλυση που πρέπει να γίνει σε βάθος για τις πατριαρχικές δομές και τον σεξισμό που διαποτίζει όλη την κοινωνία, όλες τις τάξεις και όλες τις εθνοτικές ομάδες.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, δεν έλλειψαν ούτε οι θεωρίες συνομωσίας και οι φήμες που κυκλοφόρησαν στις συζητήσεις μεταξύ παρεών αλλά και στα κοινωνικά δίκτυα (για παράδειγμα ότι ανακάλυψε ένα βότανο που θεραπεύει τον καρκίνο και οι φαρμακευτικές εταιρείες ήθελαν να «την βγάλουν από τη μέση»). Το γεγονός αυτό καταδεικνύει, για ακόμα μια φορά, αφενός, την απουσία συνειδητοποίησης της σημασίας των επιπτώσεων της πατριαρχικής κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε και αφετέρου την αδυναμία μας να κοιτάξουμε κατάματα το πρόβλημα. Απαξιώνεται λοιπόν εντέχνως το θέμα, γιατί πιθανάδε θέλουμε να πιστέψουμε ότι αυτά συμβαίνουν ακόμη το 2019. Καθώς φαίνεται, η δολοφονία του Βαγγέλη Γιακουμάκη δεν έβαλε μυαλό σε αρκετό κόσμο.
Αναφορικά με τις γνωστές ρητορικές, για το αν «ήταν η κακή στιγμή», το τι φόραγε, το τι μπορεί να του είπε, αν τον προκάλεσε, κλπ. είναι αισχρές δικαιολογίες που όχι μόνο συσκοτίζουν τα αίτια της δολοφονίας αλλά αναπαράγουν την πατριαρχική ρητορική της γυναικείας ευθύνης, ακόμα και για την δολοφονία της! Για όλα άλλωστε φταίνε οι γυναίκες σωστά;! (πχ. πήγαινε γυρεύοντας εφόσον έκανε τζόκινγκ μόνη της, εφόσον φόραγε…, εφόσον του αντιμίλησε). Τέλος, με αφορμή τους γείτονες και τους συγγενείς που για ακόμα μια φορά έπεσαν από τα σύννεφα, αναρωτιόμαστε αν υποκρίνονται ή αν εθελοτυφλούν καθώς είναι αδύνατο οι σεξιστικές συμπεριφορές (σεξιστικά ανέκδοτα, κουτσομπολιά, βλέμματα, χειρονομίες, κλπ.) να μη γίνουν αντιληπτές αργά ή γρήγορα.
Και στη μέση η εξουσία
Δεν είναι εύκολο για καμία μας να αναγνωρίσει και να παλέψει ενάντια σε βαθύτερες δομές που μας έχουν διαποτίσει, από την οικογένεια μέχρι το σχολείο μέχρι την εργασία μέχρι την εικόνα στα ΜΜΕ κτλ. Το να συνειδητοποιήσουμε πώς λειτουργεί η πατριαρχία και να γκρεμίσουμε τις προσωπικές, οικογενειακές και κοινωνικές δομές της με εργαλεία που προσφέρει το φεμινιστικό κίνημα (π.χ. κριτική θεωρία, αποδόμηση κυρίαρχων αφηγημάτων), με την εμπειρία παλιότερων γυναικών μέσω της αυτομόρφωσης (π.χ. εκπαίδευση σε θέματα φύλου σε ομάδες) και της συζήτησης σε φεμινιστικούς κύκλους (π.χ. εργαστήρια ενδυνάμωσης των επιζήσαντων από κακοποιήσεις, ψυχολογική και σωματική αυτοάμυνα) είναι λίγα από τα βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να αντισταθούμε και να προστατευθούμε.
Να μιλάμε, να απαντάμε, να αντιδράμε
Να στεκόμαστε αλληλέγγυες η μια στην άλλη
Πρωτοβουλία ενάντια στην έμφυλη βία, Χανιά, 2019
Πρωτοβουλία από την Λύσσα και Πούπουλα https://lyssakaipoupoula.espivblogs.net/
Σύντομο Χρονολόγιο γυναικοκτονιών σε Ελλάδα και Κύπρο, Ιανουάριος-Ιούλιος 2019
[Κύρια πηγή: Χάρτης καταγραφής σεξιστικής/έμφυλης βίας]
Κέρκυρα 1/1/2019: 52χρονος άντρας έδωσε θανατηφόρα χτυπήματα με σιδερόβεργα στην 28χρονη κόρη του, Αγγελική Πέτρου, και την έθαψε στον κήπο, επειδή δεν ενέκρινε τη σχέση της.
Καρδίτσα 27/1/2019: 54χρονος δολοφονεί άγρια με μαχαίρι την 51χρονη εν διαστάσει σύζυγο του. Αφορμή το ότι δεν μπορούσε να αποδεχθεί το χωρισμό τους.
Σητεία 4/3/2019: H 32χρονη Κατερίνα Μ. στραγγαλίζεται από τον εν διαστάσει 36χρονο σύζυγο της, Γ. Ρ., μπροστά στα ανήλικα τους παιδιά, ηλικίας 18 και 6 μηνών, ο οποίος δε μπορούσε να δεχτεί το χωρισμό τους έπειτα από καυγά στο σπίτι της μητέρας του θύματος.
Αμαλιάδα 15/3/2019: 74χρονη δολοφονείται με περίστροφο από τον 82χρονο σύζυγο της ο οποίος μετά αυτοκτονεί . Ο γυναικοκτόνος είχε ενημερώσει τηλεφωνικά το γιο τους για αυτή του την πράξη με την δικαιολογία ότι είναι και οι δυο άρρωστοι.
Ελληνικό 21/3/2019: 87χρονος αντιπτέραρχος εν αποστρατεία πυροβόλησε την 50χρονη σύζυγο του στο σπίτι τους. Η γυναικά βγήκε χτυπημένη στο δρόμο και μπήκε σε ένα ταξί για να πάει στο νοσοκομείο, όμως ο οδηγός την έδιωξε. Ο 87χρονος την ακολούθησε στο δρόμο, όπου και αυτοπυροβολήθηκε. Η 50χρονη αργότερα κατέληξε.
Μαρούσι 3/4/2019: 90χρονος στραγγάλισε με καλώδιο τηλεφώνου την 87χρονη σύζυγο του στο διαμέρισμα τους. Ο γυναικοκτόνος δήλωσε ότι το έκανε καθώς η γυναίκα είχε άνοια και δεν άντεχε να την βλέπει σε αυτήν την κατάσταση.
Ίος 16/4/2019: 67χρονος μαχαίρωσε και σκότωσε την 55χρονη σύζυγο του μέσα στο σπίτι τους μετά από καυγά.
Χανιά 21/5/2019: 47χρονος πυροβολεί στην πλάτη και τα πόδια την 49χρονη σύντροφο του και στη συνέχεια αυτοκτονεί.
Μυτιλήνη 23/5/2019: 25χρονος σκοτώνει με καραμπίνα την 24χρονη εν διαστάσει σύζυγο του Ερατώ αρνούμενος να δεχτεί ότι η γυναίκα ήθελε διαζύγιο, ενώ η 2 ετών κόρη τους κοιμόταν στο δίπλα δωμάτιο.
Κύπρος 29/6/2019: Ο 35χρονος Πέτρος Παπαντωνίου πυροβόλησε δυο φορές στο κεφάλι με κυνηγετικό όπλο την 26χρονη πρώην σύντροφό του, Σοφία Ζήνωνος, και στη συνέχεια έθεσε τέρμα στη ζωή του με το ίδιο όπλο.
Κύπρος Ιούνιος 2019: Ο Νίκος Μεταξάς παραδέχεται την δολοφονία της Λίβιας Φλορεντίνας Μπουνέα και της 8χρονης κόρης της, Έλενας Ναταλίας, της Μαρικάρ Βαλντέζ, της Μαρί Ρόουζ και της 6χρονης κόρης της Σιέρα, της Ασμίτα Κάχτα Μπίστα και της Αριάν Παλάνας.
Χανιά 2/7/2019: Ο 27χρονος Ιωάννης Παρασκάκης χτυπάει με το αυτοκίνητο του την 60χρονη Σούζαν Ίτον, την βάζει αναίσθητη στο πορτμπαγκάζ και την μεταφέρει στη σπηλιά στο Μαλεμέ. Εκεί τη βιάζει και την δολοφονεί, ενώ στη συνέχεια πετάει το σώμα της σε φρεάτιο.